Behandeling met methotrexaat bij kanker

In overleg met je behandelend arts hen je besloten dat je wordt behandeld met het medicijn Methotrexaat (afgekort MTX).

In deze folder vindt je onder andere informatie over:

• Ziektebeelden waar Methotrexaat wordt toegediend
• De werking van Methotrexaat
• De bijwerkingen
• De verschillende toedieningsvormen van dit medicijn
• Bijzondere aandachtspunten bij het gebruik van Methotrexaat

Het gebruik van Methotrexaat

Andere namen voor Methotrexaat:

MTX, amethopterine, Ledertrexate®, Emthexate (PF)®, Methotrexaat PCH®, Methotrexaat TEVA®, Methotrexaat Cytosafe®, Metoject®, Methotrexaat Hexal®

De werking van Methotrexaat

Methotrexaat is een medicijn wat werkt op een sneldelende celdeling en heeft een onderdrukkende werking op ontstekingen. Dit medicijn valt onder de groep "cytostatica". De dosering van Methotrexaat is verschillend per ziektebeeld en afhankelijk van de klachten die je hebt van je ziekte.

Bij welke ziektebeelden wordt Methotrexaat gebruikt?

Methotrexaat wordt bij verschillende ziektebeelden toegepast in de behandeling. Dat heeft te maken met de veelzijdigheid van dit middel. In deze folder richten we ons op het gebruik bij:

• Huidaandoeningen; psoriasis
  Wanneer de huidaandoening psoriasis niet of nauwelijks verminderd op de behandeling met andere medicijnen of lichttherapie kan Methotrexaat ingezet worden als behandeling
• Kanker
  Kanker is een ziektebeeld waarbij de celdeling ontspoord is. Methotrexaat valt onder de groep geneesmiddelen die "cytostatica" worden genoemd. Cytostatica worden ingezet bij de behandeling met chemotherapie. De dosering van Methotrexaat bij de behandeling tegen kanker is veel hoger dan bij de behandeling van Psoriasis.

De toediening van Methotrexaat

MTX kan worden toegediend in de vorm van tabletten, injecties of via infuus. In deze folder richten we ons alleen op de toediening via een tablet of via een injectie. Om de kans op bijverschijnselen te verminderen wordt MTX niet dagelijks gegeven, maar op één vaste dag in de week. Dit geldt zowel voor de tabletten als voor de injecties. Naast MTX krijgt je ook foliumzuur voorgeschreven van je arts. Foliumzuur is een vitamine dat bepaalde bijwerkingen van MTX kan tegengaan. Foliumzuur moet wel dagelijks worden ingenomen.

• Tabletten
  Je arts geeft aan hoeveel tabletten (van 2,5 mg) je wekelijks op één vaste dag moet innemen. Jou arts geeft ook aan of je de tabletten in één keer of verspreid over 24 uur moet innemen. Je kunt de tabletten het beste tijdens de maaltijd innemen. Slik de tabletten elke week op een vaste dag. Als je de tabletten op de door jou gekozen dag in de week hebt vergeten, neem deze dan uiterlijk de volgende dag in. Ontdek je het pas later in de week, sla de tabletten voor die week dan over. Op je gebruikelijke ‘slikdag’ in de daaropvolgende week neem je weer de normale hoeveelheid tabletten in.
• Injecties
  MTX kan ook worden toegediend via een injectie net onder de huid (subcutaan). Het is mogelijk om zelf te leren injecteren, maar het ook mogelijk om hier thuiszorg voor in te schakelen. Wanneer je de keuze maakt om zelf te leren injecteren wordt je hierin goed geïnstrueerd en begeleid door je arts en verpleegkundige. Je krijgt dan ook voorlichtingsmateriaal t.a.v. het leren injecteren.

Bijwerkingen van Methotrexaat

Bij het gebruik van MTX kunnen een aantal bijwerkingen optreden. Deze zijn in het algemeen van voorbijgaande aard; ze verdwijnen als de dosis wordt verlaagd of als het medicijn niet meer gebruikt hoeft te worden.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn:

• Maag- of darmklachten, zoals: een vol gevoel, misselijkheid of diarree.
• Leverfunctiestoornissen. Hiervan merkt u zelf meestal niets. Om je leverfuncties in de gaten te kunnen houden, wordt je bloed regelmatig gecontroleerd. Zonodig wordt de dosis MTX verlaagd. Deze stoornissen zijn, na verlaging van de dosis, van voorbijgaande aard.

Af en toe voorkomende bijwerkingen:

• Irritatie van het mondslijmvlies.
• Stoornissen in de bloedaanmaak door het niet goed functioneren van het beenmerg. Hierdoor kan een verhoogde kans op infecties ontstaan.
• Huidafwijking en lichte haaruitval (verdwijnen bij verlaging van de dosis).
• Hoofdpijn en duizeligheid.

Zelden voorkomende bijwerkingen:

• Bepaalde vorm van longontsteking. Dit kan gepaard gaan met hevige kortademigheid. (Dit kan natuurlijk ook door een griep worden veroorzaakt).

Als één of meerdere van deze verschijnselen zich bij je voordoen of er treden andere lichamelijke veranderingen op, neem dan contact op met je arts. Met name wanneer je klachten van kortademigheid krijgt, die in korte tijd ontstaan, is het belangrijk contact op te nemen.

Bijzondere aandachtspunten bij het gebruik van Methotrexaat

Gebruik van methotrexaat bij kinderwens en zwangerschap

MTX kan van invloed zijn op de vorming van zaad- en eicellen. Bij gebruik van MTX tijdens zwangerschap bestaat de kans op een miskraam en aangeboren afwijkingen. Daarom is het van groot belang om tijdens de behandeling voor een goede, betrouwbare anticonceptie te zorgen en deze na beëindiging van de medicatie nog tenminste vier maanden voort te zetten. Dit geldt zowel voor vrouwen als voor mannen. Als je een zwangerschap overweegt, overleg dan eerst met je arts.

Methotrexaat en alcohol

Wees zuinig met alcohol. Alcohol in combinatie met MTX geeft een verhoogd risico op leverfunctiestoornissen. Gebruik bij voorkeur niet meer dan één alcoholconsumptie per dag.

Methotrexaat en antibiotica

Wanneer je huisarts of een andere arts het noodzakelijk vindt om je te behandelen met antibiotica, meldt bij deze arts dan altijd dat je wordt behandeld met MTX. Bepaalde antibiotica (bijvoorbeeld: trimethoprim en co-trimoxazol) kunnen namelijk niet in combinatie met MTX worden gegeven.

Operatie

Als je wordt opgenomen voor een operatieve ingreep, neem dan van tevoren contact op met je reumatoloog. Soms is het nodig om in de periode rondom de operatie de MTX één of meerdere weken niet te gebruiken. Meldt ook aan de chirurg en anesthesist dat je MTX gebruikt.

Bloedcontroles

Door regelmatig je bloed te laten controleren, kunnen vroegtijdig tekenen van leverbeschadiging of beenmergremming worden opgespoord. Houdt jezelf daarom goed aan de afspraken voor bloedcontrole.

Risicovolle stof

MTX is een medicijn wat onder de groep "cytostatica" valt. Deze groep medicijnen worden beschouwd als "risicovolle stoffen". Dat betekent dat deze stoffen schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid wanneer je ermee in aanraking komt wanneer dit niet nodig is. Dit houdt in dat je voorzichtig moet omgaan met deze stoffen en zo mogelijk een nulblootstelling moet nastreven. In jou geval is dat niet haalbaar, omdat je behandeld wordt met MTX. Maar je kunt wel maatregelen nemen die voorkomen dat uw naaste(n) in aanraking komt met MTX. Deze maatregelen houden het volgende in:

• Zorg ervoor dat je zo min mogelijk huidcontact heeft met Methotrexaat. Zorg er ook voor dat de medicijnen zo min mogelijk in aanraking komen met je eigendommen op verschillende plaatsen bij jou in huis. Gebruik daarom een vaste plek voor de inname of toediening van Methotrexaat.
• Ook wanneer een ander (bijvoorbeeld een medewerker van de thuiszorg of een familielid) je helpt bij de inname of toediening van Methotrexaat, is het van belang dat hij/zij géén huidcontact heeft met de medicijnen. Deze persoon wordt geadviseerd handschoenen te gebruiken.
• Zet Methotrexaat niet uit in een weekdoos. Bewaar Methotrexaat in de originele verpakking tot aan het moment dat je de medicijnen gebruikt.
• Tabletten worden door de apotheek in de juiste dosering afgeleverd. Het kauwen op de medicijnen of het breken van tabletten is niet toegestaan (tenzij anders vermeld). Wanneer je moeite hebt met het doorslikken van Methotrexaat, neem dan contact op met je arts.
• Neem Methotrexaat direct in nadat je deze uit de verpakking heeft gehaald. De verpakking mag je gewoon in een vuilnisemmer weggooien.
• Was na de inname van Methotrexaat direct je handen.
• Als je na de inname van de tabletten moet braken, neem dan direct contact op met je arts/oncologieverpleegkundige. Wacht met de inname van nieuwe tabletten. Je arts kan medicijnen tegen de misselijkheid voorschrijven. Neem de volgende tabletten in volgens het schema.
• Wanneer je behandeld wordt met injecties, zijn er speciale voorschriften hoe om te gaan met injectievloeistof en het zetten van de injectie. Dit wordt uitgelegd in een speciaal ontwikkelde folder.

Methotrexaat wordt via de urine en ontlasting uitgescheiden uit je lichaam. Daarnaast zijn sporen van MTX te vinden in het bloed en braaksel. Methotrexaat is tot 72 uur, na inname van de laatste tabletten, traceerbaar in de urine en tot 7 dagen in de ontlasting. Adviezen bij de omgang met urine, ontlasting, bloed en braaksel:

• Wasgoed dat in aanraking is gekomen met braaksel, urine, bloed of ontlasting liefst zo spoedig mogelijk en apart wassen volgens het wasvoorschrift.
• Na het gebruik van het toilet kun je deze het beste, met een gesloten deksel, tweemaal doorspoelen.
• Om zoveel mogelijk spatten te voorkomen, wordt mannen geadviseerd om zittend op het toilet te urineren.
• Het toilet moet eenmaal per dag met een schoonmaakmiddel worden gereinigd. Gebruik hiervoor géén chloor / bleekmiddel (of ander schoonmaakmiddel dat erg bruist).
• Afvalmateriaal zoals gebruikte wegwerphandschoenen, celstof matjes, incontinentiemateriaal en stomamateriaal, verpak je in een plastic zak die je goed dichtknoopt en vervolgens weggooit in een vuilniszak.

De hoeveelheid cytostatica in overige uitscheidingsproducten, zoals zweet, speeksel, sperma en tranen is zo klein dat hiervoor geen speciale maatregelen genomen hoeven te worden. Wanneer je veel transpireert, wordt geadviseerd om het wasgoed apart te wassen volgens het wasvoorschrift.

Registratie van kanker

Om kanker te kunnen bestrijden willen onderzoekers er zoveel mogelijk over weten. Daarom hebben artsen en onderzoekers zoveel mogelijk gegevens nodig over patiënten met kanker. Het IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) verzamelt alle gegevens over kanker. Het IKNL krijgt die gegevens van de Nederlandse ziekenhuizen en verzamelt die in een databank. Deze databank is goed beveiligd en alleen toegankelijk voor daartoe bevoegde medewerkers van het IKNL. Als je desondanks niet wilt dat je gegevens in deze databank worden geregistreerd, vertel dit dan aan je behandelend arts. Dan noteert hij dat in je medisch dossier.
Meer informatie op www.iknl.nl

Vragen

Heb je na het lezen van deze informatie nog vragen, neem dan gerust contact op met je arts of polikliniek.

Je arts:

Het telefoonnummer:

Polikliniek: