Voedingsadviezen bij levercirrose

Levercirrose is een ziekte waarbij het leverweefsel zo ernstig beschadigd is dat het niet meer kan herstellen. Levercellen gaan eerst ontsteken en sterven daarna af. Hierdoor ontstaat er littekenweefsel dat de lever verder beschadigd. Daardoor gaat de lever steeds minder goed werken.

Levercirrose kan ontstaan door een chronische infectie van de lever (hepatitis), leververvetting bij ernstig overgewicht, vergiftiging door langdurig overmatig alcohol- of medicijngebruik of een (erfelijke) ziekte.

Het duurt jaren voordat er klachten optreden. Deze klachten kunnen zijn: afname van de eetlust, misselijkheid, braken, buikpijn, concentratieverlies, geelzucht en jeuk. Ook komt gewichtsverlies vaak voor, met daarbij vermoeidheid en zwakte door afname van spierweefsel en spierkracht.

In een later stadium van levercirrose kunnen complicaties optreden, zoals slokdarmspataderen (varices), ophoping van vocht in de buikholte (ascites) en in de enkels, of ophoping van afvalstoffen in de hersenen (encefalopathie). Het verlies van spierkracht, waardoor zwakte ontstaat, is een vervelende complicatie die veel gevolgen kan hebben voor het dagelijkse leven.

Door het geven van voedingsadviezen kunnen we bijdragen aan een betere verwerking van de voedingsstoffen, verbetering van je conditie en zo nodig het behandelen van complicaties.

Goede voeding

Zorg ervoor dat je gevarieerd eet, zodat het lichaam alle voedingsstoffen krijgt die het nodig heeft.

Een gezonde lever heeft genoeg suikers op voorraad om deze te kunnen gebruiken wanneer dat nodig is. Ook als je lange tijd niet eet, zoals in de nacht. Maar bij levercirrose kan de lever minder suikers opslaan, zodat er ’s nachts een tekort kan ontstaan. Het lichaam gaat dan eiwitten gebruiken als brandstof, in plaats van als bouwstof voor de spieren. Uiteindelijk kan hierdoor de hoeveelheid spieren afnemen, waardoor de spierkracht en de conditie afneemt.

Uit onderzoek is gebleken dat mensen met levercirrose al een voedingstekort kunnen krijgen als ze 8 tot 10 uur lang niets eten. Bij mensen met een gezonde lever gebeurt dit pas na 36 uur.

Het advies is daarom als volgt:

• Neem een goed ontbijt met koolhydraten (suikers en zetmeel) en eiwitten zo snel mogelijk na het opstaan. Bijvoorbeeld brood met een zuivelproduct (melk/karnemelk) of vla/yoghurt/melk met granen.
• Gebruik 3 hoofdmaaltijden per dag en 3 tussendoortjes
• Neem voor het slapen gaan een ‘bedtime snack’

Bedtime snack

Een 'bedtime snack' is een maaltijd voor het slapen gaan. Hierin moeten genoeg koolhydraten en eiwitten zitten om de nacht mee door te komen. Bijvoorbeeld:

• Een schaaltje (vruchten)kwark, (vruchten)yoghurt of vla met muesli/cruesli en daarbij een banaan
• Brood met hartig/zoet beleg en beker (chocolade)melk
• Krentenbrood (eventueel besmeerd en belegd) en een beker (chocolade)melk
• Een paar crackers met salade en een glas vruchtensap
• Ongezouten noten en een glas vruchtensap
• Mueslireep/fruitbiscuit met een beker (chocolade) melk

Ook als je diabetes hebt, is een ‘bedtime snack’ van belang. Overleg met je diëtist en/of diabetesverpleegkundige over een goede ‘bedtime snack’ en de diabetesmedicatie.

Eiwitrijke voeding 

Om geen spiermassa en spierkracht te verliezen is het belangrijk dat je bij iedere maaltijd voldoende eiwitten gebruikt en voldoende beweegt. Beweging zorgt ervoor dat de eiwitten in de voeding zich optimaal kunnen inbouwen in de spieren. Door eiwitten direct na beweging/training te eten worden méér eiwitten omgezet in spieren. Met een eiwitrijke voeding heeft je training dus meer resultaat.

Het advies is om 3-4x per dag een grotere portie (20-30 gram) eiwit te eten, dit is beter dan veel kleine porties verdeeld over de dag. Dat gaat het beste door bij iedere maaltijd royaal eiwitrijke producten te eten, dus zowel bij het ontbijt, de lunch als bij het avondeten. ’s Nachts gaat de spieropbouw door als je een half uur vóór het slapen gaan eiwitrijke voeding eet.

Eiwitten zitten in melk en melkproducten, kaas, vlees, vis, kip, ei, sojaproducten, noten, pinda’s en ook in peulvruchten zoals bruine bonen.

Hieronder staan enkele voorbeelden hoe je kunt zorgen voor voldoende eiwitten in je voeding.

• Gebruik bij elke maaltijd een zuivelproduct;
• Kies royaal hartig beleg op de boterham, zoals kaas, vis, ei, vlees of pindakaas;
• Vermeng noten of pinda's door de rijst of de pasta;
• Strooi extra geraspte kaas over gerechten;
• Kies eiwitrijke tussendoortjes, zoals een milkshake, (vruchten)kwark, Skyr, eiwitrijke zuivelproducten of een handje nootjes of pinda’s;
• Kies dagelijks een ruime portie vis, kip/kalkoen, vegetarische vleesvervangers, ei of peulvruchten. Neem per week niet meer dan 300 gram rood vlees (rund-, varkensvlees) en wild. Dit advies geldt ook voor gezonde mensen.

Het eten van extra eiwitten in combinatie met beweging zorgt voor een beter herstel van je spieren en een betere spieropbouw.

Beweging

Dagelijks voldoende beweging zorgt voor behoud van kracht en conditie. Je kunt bijvoorbeeld gaan wandelen, traplopen, fietsen, zwemmen en in de tuin werken.

Krachtoefeningen zijn ook aan te raden. Gebruik bijvoorbeeld volle halve literflesjes water als gewichtjes om je armen te trainen. Je benen kun je trainen door enkele keren achter elkaar vanuit een stoel op te staan.

Overleg met een fysiotherapeut wanneer je meer adviezen wilt over voldoende beweging en het trainen van de spieren.

Vitamines en mineralen

Bij levercirrose is er een grotere kans op tekorten aan vitamines en mineralen. Botontkalking komt vaak voor bij patiënten met levercirrose. Hierdoor kan het nodig zijn extra calcium en vitamine D te gebruiken. Indien er sprake is van overmatig alcoholgebruik kan een tekort aan B-vitamines ontstaan.

Overleg met arts of diëtist over het gebruik van een vitaminen- en mineralenpreparaat.

Alcohol

De lever kan alcohol niet meer onschadelijk maken. Gebruik daarom geen alcohol.

Koffie

Het drinken van twee mokken koffie per dag wordt aanbevolen. Dit kan verslechtering van de lever vertragen.

Risico op ondervoeding

Mensen met levercirrose lopen een groter risico op tekorten aan energie, eiwitten en andere voedingsstoffen. Door de ziekte is er meer energie en eiwit nodig, terwijl bijkomende klachten ervoor kunnen zorgen dat je minder gaat eten. Hierdoor is de kans op afname van spiermassa en spierkracht groter. Dit kun je merken doordat de bovenarmen en bovenbenen dunner worden, je gewicht verliest en de conditie vermindert. Als je geen vocht vasthoudt, kun je aan het lichaamsgewicht goed zien of je voldoende energie uit de voeding krijgt. Regelmatig wegen is dan ook verstandig.

Als het lichaam vocht vasthoudt is het gewicht niet te beoordelen. Jouw gewicht kan goed lijken, terwijl er ondertussen toch sprake kan zijn van verlies van spieren en daardoor van ondervoeding. Alleen meten van jouw lichaamsgewicht is om deze reden geen betrouwbare manier om het risico op ondervoeding vast te stellen.

Wanneer je eetlust niet goed is en afvalt, is het verstandig om de voeding aan te passen door energie- en eiwitrijke voeding te kiezen. Hetzelfde geldt wanneer het gewicht gelijk blijft, maar de hoeveelheid vocht in de buik of benen toeneemt.

Algemene adviezen voor een energie- en eiwitrijke voeding:

• Neem rustig de tijd om te eten;
• Gebruik volle melkproducten;
• Voeg extra suiker, jam, stroop of honing toe om voedingsmiddelen energierijker te maken;
• Verdeel maaltijden over de dag (6-8 eetmomenten per dag);
• Voeg een scheutje room of ongeklopte slagroom toe aan, bijvoorbeeld vla, pap, koffie, soep, saus of puree;
• Zorg voor variatie.

Dieetpreparaten

Soms is het nodig om de voeding aan te vullen met dieetpreparaten, zoals drinkvoeding. Deze zijn niet te koop in de supermarkt, maar worden voorgeschreven door de diëtist. De apotheek of facilitaire bedrijven kunnen deze producten leveren. De ziektekostenverzekeraar vergoedt de kosten op indicatie. De diëtist kan je hierover meer uitleg geven en adviseren.

Meer informatie

Wanneer je meer informatie wenst over levercirrose en/of over de voeding bij levercirrose, kun je terecht bij de volgende instanties:

• De Maag Lever Darm Stichting zet zich in voor de bestrijding van ziekten van het hele spijsverteringskanaal. Kijk voor meer informatie op www.mlds.nl
• Het Voedingscentrum geeft algemene informatie over gezonde voeding: www.voedingscentrum.nl
• De Nederlandse Leverpatiëntenvereniging (NLV) informeert, ondersteunt en behartigt de belangen van leverpatiënten. Kijk voor meer informatie op www.leverpatientenvereniging.nl