Voedingsadviezen voor mensen met een ileostoma
Voor patiënten met een ileostoma. Een ileostoma is een kunstmatige uitgang van de dunne darm op de buik. Deze is aangelegd omdat de dikke darm is verwijderd of (tijdelijk) niet wordt gebruikt.
In de dikke darm vindt het indikken van de ontlasting plaats en worden vocht en zout weer in het lichaam opgenomen. Bij een ileostoma gebeurt dit niet. De ontlasting die via de ileostoma het lichaam verlaat is daarom over het algemeen brijig of zelfs waterdun. Doordat de ontlasting meer en dunner is verliest u extra vocht en zout.
Na de operatie waarbij een ileostoma wordt aangelegd, komt de stoma binnen 24 uur op gang. Een vloeibare productie van circa 1200 ml per 24 uur is in de eerste week na de operatie normaal en in de volgende twee tot drie maanden dikt de ontlasting vervolgens in tot minder dan 1000 ml per dag.
Hierbij leeg je gemiddeld een stomazakje 4-6 keer per 24 uur waarvan ook 1-2 keer per nacht.
Na het aanleggen van een ileostoma is het volgen van een speciaal dieet niet nodig, alles mag gegeten en gedronken worden. De basis van de voeding is een gezonde voeding. Voor richtlijnen ‘gezonde voeding’, kijk op de website van het voedingscentrum: https://www.voedingscentrum.nl/nl/gezond-eten-met-de-schijf-van-vijf.aspx
Er zijn wel een aantal zaken waar je rekening mee kunt houden. Deze worden hieronder beschreven.
Vastheid van de ontlasting
Voor een betere opname van vocht is het belangrijk om het drinkvocht goed te spreiden over de dag (over de hoeveelheid vocht wordt verderop in deze folder meer informatie gegeven). Tevens wordt aangeraden om een voeding te gebruiken met voldoende voedingsvezels.
Voedingsvezels zijn onverteerbare voedselbestanddelen. Veel voedingsmiddelen bevatten van nature voedingsvezels. Denk hierbij aan producten zoals bijvoorbeeld groente, fruit, peulvruchten, aardappelen, bruin- en volkorenbrood, volkorencrackers, volkoren- en meergranenpasta, zilvervliesrijst. Voor verdere informatie over voedingsvezels en of u voldoende vezels gebruikt, zie de website: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vezels.aspx en https://www.mdlfonds.nl/gezonde-buik/voeding/vezels/
Voedingsvezels hebben onder andere de eigenschap water op te nemen en vast te houden. De ontlasting kan hierdoor beter indikken.
Wanneer de ontlasting te dun is, kan drinkvocht met een zetmeel-en vezelrijk product worden gecombineerd. Bijvoorbeeld een volkoren boterham, cracker/beschuit met beleg of bijvoorbeeld een zout koekje (bijvoorbeeld zout biscuitje).
Eet rustig en kauw goed
Na het aanleggen van een ileostoma mag je alles eten en drinken. Het kan voorkomen dat voedingsmiddelen onverteerd in het stomazakje terecht komen.
Verstopping
Om eventuele verstopping van de stoma te voorkomen is het belangrijk om rustig te eten, het voedsel goed fijn te snijden en goed te kauwen.
Dit geldt met name voor de onderstaande producten:
- Fruit met pit en harde schil (zoals partjes citrusfruit, ananas, bessen, druiven, kiwi, gedroogd fruit (zoals dadels, vijgen, pruimen en rozijnen)
- Groente met harde nerven, harde rauwkost, vezelige draderige groenten (zoals asperges, bleekselderij, schorseneren, zuurkool, rabarber, taugé, sperziebonen en snijbonen (alleen bij harde nerven), maïs, champignons en peulvruchten (zoals witte bonen, bruine bonen, linzen, doperwten, kikkererwten, spliterwten)
- Noten, zaden en pitten
- Popcorn, kokosproducten en amandelspijs
- Taai en draderig vlees
Gas-geur-en kleurvorming
Er zijn voedingsmiddelen die gas- en geurvorming en verkleuring van de ontlasting kunnen veroorzaken. Dit is een normaal gevolg van de spijsvertering. De mate waarin gasvorming, geurvorming en/of verkleuring van de ontlasting ontstaat, kan per persoon verschillen. Het gebruik van de hieronder vermelde producten zijn niet verboden. U kunt hier wel zo nodig rekening mee houden wanneer u dit product gebruikt, zoals bij een feestje, verjaardag of een avondje uit. Het wil niet zeggen dat als je klachten ervaart van bepaalde voedingsmiddelen dat dit altijd zo zal zijn. Probeer je het product na enkele weken nogmaals uit.
Gasvorming
De hoeveelheid gas die ontstaat bij de spijsvertering wordt individueel bepaald door onder andere darmbacteriën. Dit verandert niet bij de aanleg van de ileostoma, de een heeft gewoonweg meer gasvorming dan de ander. Gasvorming of winderigheid wordt voor het grootste gedeelte veroorzaakt door ingeslikte lucht. Vooral bij tegelijkertijd praten en eten wordt veel lucht ingeslikt. Ook bij kauwgom kauwen, drinken door een rietje, roken, nervositeit en het dragen van een slecht passend gebit is dit het geval. Deze ingeslikte lucht komt er via de stoma weer uit.
Producten die extra gasvorming kunnen veroorzaken:
- Knoflook
- Uien
- Koolsoorten (zoals rode kool, witte kool, savooiekool, spruitjes, koolraap)
- Paprika
- Peulvruchten (zoals witte bonen, bruine bonen, linzen, doperwten, kikkererwten, spliterwten)
- Prei
- Koolzuurhoudende dranken
- Bier
Geurvorming
Er zijn een aantal producten die een sterke geur aan de ontlasting kunnen geven. Dit gebeurt ook bij mensen zonder stoma. Als je het stomazakje tijdig leegt en vervangt en het stomazakje goed passend is, komen er geen geuren vrij. Een koolstoffilter in het stomazakje neemt eventuele geuren op.
Producten die extra geurvorming kunnen veroorzaken:
- Eieren
- Knoflook
- Uien
- Prei
- Koolsoorten, vooral als ze lang gekookt zijn
- Peulvruchten (zoals witte bonen, bruine bonen, linzen, doperwten, kikkererwten, spliterwten)
- Vis
- Vitamine B-tabletten
Kleurvorming
Door de aanwezigheid van natuurlijke kleurstoffen in voeding kan de ontlasting verkleuren.
Producten die verkleuring van de ontlasting kunnen veroorzaken:
- Bieten (rood)
- Donkergroene bladgroenten (zoals spinazie, andijvie en boerenkool) (donkergroen of zwart)
- IJzerpreparaten (zwart)
Vocht- en zoutbehoefte
Vocht
Met een ileostoma verlies je veel vocht met de ontlasting. Daarom is het belangrijk om verdeeld over de dag, 2000 - 2500 ml te drinken. Dit komt overeen met de inhoud van ongeveer 16 tot 20 kopjes (afhankelijk van het volume van het kopje). Onder vocht worden niet alleen dranken verstaan. Alle vloeibare producten worden meegerekend zoals water, frisdrank, koffie/thee, soep, yoghurt/vla en pap.
Je kan zelf in de gaten houden of je voldoende drinkt. Een teken dat je te weinig hebt gedronken kan zijn weinig plassen en donkere urine.
Zout
Naast vocht verlies je bij veel dunne ontlasting ook veel zouten via de ontlasting. Om het zoutverlies aan te vullen kan een royaal gebruik van zout en zoutrijke producten noodzakelijk zijn. Gebruik zoutrijke producten royaal en goed verspreid over de dag.
Drop is geen zoutleverancier. In drop wordt namelijk geen gebruik gemaakt van normaal zout, maar van salmiakzout.
Maak bij ongewenst gewichtsverlies met name gebruik van de zoutrijke producten die tevens veel calorieën bevatten zoals: bacon, cervelaatworst, chips en zoutjes, haring, 48+ (smeer)kaas, ontbijtspek, rookworst, salami.
Bij ongewenst gewichtstoename of bij een te hoog gewicht wordt aangeraden gebruik te maken van de zoutrijke producten die weinig calorieën leveren zoals: bouillon, curry, ketjap (zoet en zuur), groentesap/tomatensap, heldere soep, 20+ en 30+ (smeer)kaas, rauwe ham, rookvlees, smaakverrijker met zout, tomatenketchup, mosterd.
Wanneer je veel dunne ontlasting hebt en je te weinig zout met de voeding binnenkrijgt, kan dit tot problemen leiden. Ga om die reden nooit over op een zoutbeperkt (natriumbeperkt) dieet zonder overleg met jouw arts en/of diëtist.
De volgende klachten kan je ervaren bij een zouttekort:
- Braken
- Misselijkheid
- Ernstige hoofdpijn
- Opgeblazen gevoel
- Verwardheid
High output stoma (HOS)
Er kan ook sprake zijn van een te hoge stomaproductie (meer dan 1000 ml per 24 uur, langer dan 2-3 dagen), dit wordt een ‘high output stoma’ (HOS) genoemd. Dit merk je als je veel vaker dan gewoonlijk het stomazakje moet legen en de ontlasting erg dun is. Als deze situatie een paar dagen achter elkaar bestaat, kan dit tot uitdroging leiden.
Oorzaken voor een HOS kunnen bijvoorbeeld zijn:
- Medicatie en/of antibioticagebruik
- Roken
- Buikgriep en/of darminfectie
- Te hoge inname van vocht
Gevolgen van een HOS kunnen zijn:
Door de hoge stomaproductie is er een verhoogd risico op uitdroging/vocht- en zouttekort door het grote verlies van vocht en zout via de stoma. Wanneer de hoge stomaproductie lang aanhoudt (langer dan 2-3 dagen), bestaat er naast uitdroging ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van ondervoeding. Dit doordat het lichaam onvoldoende kans heeft om de voedingsstoffen goed op te kunnen nemen.
Door een hoge stomaproductie kunnen sommige medicijnen onvoldoende opgenomen worden waardoor de werking minder is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan medicijnen verpakt in capsules of met een langzaam oplosbaar laagje. Ook de anticonceptiepil is bij een hoge stomaproductie onbetrouwbaar.
De volgende klachten kun je ervaren bij een vochttekort:
· Dorst
· Droge slijmvliezen/droge mond
· Droge huid
· Verminderde eetlust
· Misselijkheid/braken
· Vermoeidheid
· Sufheid/lusteloosheid
· Verwardheid
· Snel gewichtsverlies
· Weinig plassen (minder dan 1000 ml per 24 uur) en donkergekleurde urine
Wanneer je klachten herkent van vochttekort of zouttekort, neem dan contact op met de stomaverpleegkundige, jouw behandelend arts of diëtist.
Behandeling van high output of dreigende HOS
Let op: Onderstaande adviezen bij HOS gelden voor een ileostoma en niet voor een jejunostoma, daarvoor gelden andere adviezen.
Het is belangrijk eerst de oorzaak van een HOS te achterhalen en deze indien mogelijk te behandelen. Daarnaast zijn adviezen ten aanzien van drinkvocht en gebruik van het medicijn psylliumvezels van belang.
Vocht
Gebruik maximaal 2000-2500 ml vocht per dag en zoals eerdergenoemd: verdeel de dranken goed over de dag. Hiermee wordt al het vocht bedoeld wat vloeibaar is. Gebruik dit bij voorkeur in combinatie met een zetmeel-en/of vezelrijk product (zoals een (volkoren) biscuitje, -beschuit, -cracker, zout biscuitje).
Let wel: Het advies is persoonsafhankelijk. Mogelijk kan de arts en/of diëtist dit advies aanpassen gericht op jouw situatie.
Ook wat je drinkt is van belang. Er zijn verschillende soorten vocht die voor vermindering van ontlasting kunnen zorgen. Dit zijn de zogenaamde isotone dranken*. Deze dranken zorgen er voor dat het vocht en zout via de darm beter wordt opgenomen in het lichaam. Isotone dranken hebben een ideale hoeveelheid suiker (koolhydraten) en zout.
Er zijn ook dranken die voor toename van ontlasting kunnen zorgen. Dit zijn de zogenaamde hypertone dranken** en hypotone dranken***. Bij een HOS kunnen deze dranken de vocht- en zoutverliezen via de ontlasting nadelig bevorderen.
Zie voor een overzicht onderstaande tabel:
|
Hypotone dranken***
|
Isotone dranken*
|
Hypertone dranken**
|
|
Dit zijn dranken met een lagere concentratie aan suikers en/of zouten dan de vloeistoffen in ons lichaam |
Dit zijn dranken met dezelfde concentratie aan koolhydraten en/ of zouten als in ons lichaam |
Dit zijn dranken met een hogere concentratie aan suikers en/of zouten dan de vloeistoffen in ons lichaam. |
|
Zorgt voor toename van ontlasting |
Zorgt voor vermindering van ontlasting |
Zorgt voor toename van ontlasting |
|
Maximaal 500-1000 ml per dag |
Dagelijks in ieder geval 1000-1500 ml |
Maximaal 500-1000 ml per dag |
|
< 250 mosmol/l |
250 – 325 mosmol/l |
> 325 mosmol/l |
|
· Water · Thee of koffie zonder suiker · Light frisdrank · Suikervrije limonade · Sportdrank met minder dan 6 gram koolhydraten per 100 ml (kijk hiervoor op de verpakking) |
· ORS · Groente- en tomatensap waaraan uzelf extra zout heeft toegevoegd · Bouillon, soep · Karnemelk, yoghurt naturel, kwark naturel · Melk (met mate i.v.m. grotere hoeveelheid melksuiker/lactose dan in zure melkproducten · Isotone sportdrank met 6-8 gram koolhydraten per 100 ml (kijk hiervoor op de verpakking) |
· Vruchtensap, vruchtenmoes · Frisdrank (met suiker) · Energy sportdrank met meer dan 8 gram koolhydraten per 100 ml (kijk hiervoor op de verpakking) · Aanmaaklimonade · Thee of koffie met suiker · Waterijs, roomijs · Melkproducten gezoet, o.a. vla, vruchtenyoghurt of -kwark, pap, chocolademelk, milkshake e.d. · Medische drinkvoeding |
Overige voedingsadviezen
- Vermijd te veel cafeïne, dit versterkt het samentrekken van de darm en kan de ontlasting dunner maken.
- Beperk koolzuurhoudende dranken, die verhogen de winderigheid en een opgeblazen gevoel.
- Beperk lightproducten. De zoetstoffen kunnen de ontlasting dunner maken
- Eet bij het drinken iets waarin zetmeel zit, bijvoorbeeld zoute koekjes, een biscuitje of een snee brood/beschuit/cracker
- Eet voedsel dat rijk is aan vezels, zoals groenten en volkorenbrood. Dit dikt de ontlasting in en vertraagt de doorgang.
- Neem maximaal twee stuks fruit of 2 glazen vruchtensap per dag. Inname van te veel fruitsuikers kan laxerend werken.
Psylliumvezels
Psylliumvezels (psylliumzaad of Metamucil, te koop bij drogist of apotheek) kan gebruikt worden om de ontlasting in te dikken en de frequentie te verminderen. De psylliumvezels kunnen ook gebruikt worden om harde ontlasting soepeler te maken. Om het gewenste effect van dit middel te bereiken is er verschil in de manier van innemen.
Om te dunne ontlasting vaster te maken
- Start met het gebruik van 1 zakje psylliumvezels per dag. Bij onvoldoende werking kun je dit uitbreiden naar 2x per dag.
- Gebruik de psylliumvezels direct na een maaltijd en drink daarna een half uur niets.
- Doe de inhoud van het zakje psylliumvezels in een half schaaltje (75 ml) yoghurt, vla of appelmoes. Roer dit goed en neem onmiddellijk in. Indien u geen yoghurt of vervanging lust, los dan de inhoud van het zakje op in een half glas (75 ml) water en neem onmiddellijk in. Het middel dikt in zodat er een gelachtige substantie ontstaat.
- Let op!!! Dit advies is in tegenstelling tot wat er in de bijsluiter vermeldt staat.
Andere medicatie
In de supermarkt en bij de drogist zijn verschillende diarreeremmers zoals bijvoorbeeld Loperamide verkrijgbaar. Gebruik diarree remmende medicatie alleen op voorschrift van uw behandelend arts en/of stomaverpleegkundige.
Toegenomen vocht- en zoutverlies
Niet alleen bij hogere stomaproductie, maar ook bij braken, hevige transpiratie, koorts of warm weer treedt er extra vocht- en zoutverlies op. Bovendien kan er sprake zijn van verminderde eetlust waardoor de inname van vocht en zout lager is. Een extra vocht- en zoutaanvulling kan dan noodzakelijk zijn. Naast de gebruikelijke voeding kan O.R.S. (Oral Rehydration Salts) opgelost in water een goede aanvulling zijn. Deze oplossing bestaat uit o.a. water, suiker en zout. Door O.R.S. te gebruiken worden tekorten voorkomen. Dit is verkrijgbaar bij apotheek en drogist.
Neem contact op met uw arts of diëtist bij vragen over het gebruik van O.R.S.
Buitenland
Wanneer je in een (sub)tropische land verblijft, heb je te maken met hogere temperaturen en met andere hygiënische omstandigheden. Hierdoor is het gevaar van waterdunne ontlasting extra aanwezig en dus een vocht- en zouttekort. Neem geen onnodige risico’s.
Maak geen gebruik van:
- IJs en ijsblokjes·
- Ongekookt leidingwater
- Ongeschild fruit
- Rauwe groenten
- Rauw vlees en rauwe vis
Zorg er bovendien voor dat je altijd O.R.S., bouillontabletten en/of zouttabletten bij je hebt. O.R.S. is te verkrijgen bij de drogist of apotheek. Zouttabletten kan je via een recept verkrijgen bij een apotheek (wel voor eigen kosten).
Heb je nog vragen?
Ben je onder begeleiding van de diëtist in Bernhoven en heb je nog vragen? Neem dan contact op met het secretariaat van de afdeling diëtetiek. Wij zijn op kantoortijden bereikbaar. Vermeld altijd jouw naam en geboortedatum.
Telefoonnummer: 0413-402250
E-mailadres: dietetiek@bernhoven.nl
Voedingscentrum
Bij het Voedingscentrum kun je terecht voor al je vragen over gezond en veilig eten.
Website: www.voedingscentrum.nl
Stomavereniging
Bij de stomavereniging kan je terecht wanneer je meer informatie wenst over een stoma.
Website: www.stomavereniging.nl
Telefoonnummer: 030-6343910
E-mailadres: info@stomavereniging.nl