Voedingsadviezen bij een verhoogd kalium

Je hebt een verhoogd kalium. In deze folder lees je voedingsadviezen bij een verhoogd kalium.

Wat is kalium?

Kalium is een mineraal dat helpt bij het regelen van de vochtbalans en de bloeddruk in het lichaam. Kalium heeft een gunstig effect op de bloeddruk, omdat kalium het bloeddrukverhogende effect van natrium tegenwerkt. Daarnaast zorgt kalium er samen met natrium voor dat zenuwprikkels goed geleid worden en spieren zich samentrekken.

Te veel kalium in het bloed

Als de nieren normaal functioneren, plas je het teveel aan kalium dat je met de voeding binnenkrijgt, weer uit. Bij een verminderde nierfunctie blijft er te veel kalium in het lichaam achter, zeker in combinatie met bepaalde medicijnen voor de bloeddruk. Een te hoog kaliumgehalte in het bloed kan tot hartklachten (bijvoorbeeld ritmestoornissen) en spierkrampen leiden.

Hoeveel kalium heb je per dag nodig?

Er is geen minimumhoeveelheid kalium aan te geven. Gemiddeld gebruikt de Nederlander 4 - 6 gram kalium (= 4000 - 6000 mg) per dag. Als je nieren minder goed weken kan het kalium in je bloed te hoog worden. Je moet dan minder kalium eten en drinken. Hoeveel kalium je nog kunt gebruiken hangt af van de bloedwaarden. Meestal komt het uit op 2000 - 3000 mg per dag. Je diëtist vertelt je hoeveel kalium je per dag kunt gebruiken. Het is niet de bedoeling dat je alle voedingsmiddelen die kalium bevatten weglaat uit jouw voeding.

Je hebt kalium nodig en de voedingsmiddelen met kalium leveren ook andere belangrijke voedingsstoffen zoals vezels, vitaminen en mineralen. Als het kalium met behulp van het aanpassen van voeding niet voldoende zakt, kan de arts je (tijdelijk) kaliumbindende medicijnen voorschrijven.

Waar zit kalium in?

In vrijwel alle voedingsmiddelen zit kalium. Er zijn geen voedingsmiddelen verboden. Sommige voedingsmiddelen bevatten wel meer kalium dan andere. Verder heeft de manier van bereiden invloed op de hoeveelheid kalium in de voeding. Variatie is belangrijk.

Een kaliumrijke maaltijd kan dus wel, maar daar moeten dan een aantal kaliumarme voedingsmiddelen of kaliumarme maaltijd tegenover staan.

Veel kalium

Aardappelen, groenten, fruit, vruchtensap, gedroogde vruchten, koffie, tomaat, melkproducten, appelstroop, cacao, noten, pinda’s, peulvruchten (zoals witte/bruine bonen, kapucijners en linzen), dieetzout en mineralenzout (hierin is natrium vervangen door kalium).

Weinig kalium

Thee, rijst, deegwaren (zoals macaroni, spaghetti), frisdank, kaas, (dieet)margarine, roomboter, olie, jam, suiker, honing.

Fruit

Fruit hoort thuis in het dagmenu van een nierpatiënt, ook al is het een kaliumrijk voedingsmiddel. Wissel de fruitsoorten af. De ene soort bevat andere vitamines en mineralen dan de andere.

• Kaliumrijke fruitsoorten zijn: suikermeloen, banaan, kersen, avocado, kiwi, abrikozen en rode bessen. Eet hier dus een kleinere portie van.
• Ook gedroogd fruit is erg kaliumrijk.
• Eén glas vruchtensap bevat evenveel kalium als één stuk fruit. Als het woord ‘sap’ op een pak staat, betekent dit dat er geperst fruit in zit.
• Vruchtendrank of dubbeldrank bestaan voor een deel uit vruchtensap, verder is het aangevuld met water en suiker. Dit bevat dus ook kalium.

Voor één portie fruit kun je nemen:

Groenten

Groenten zijn ook kaliumrijk. Toch heb je dagelijks een portie groenten nodig. Wissel de groentesoorten af. Op die manier krijg je van de verschillende vitamines en mineralen voldoende binnen.

Het kaliumgehalte van groente kan per soort erg variëren:

• Veel kalium: spinazie, postelein, zeewier, koolrabi, spruitjes, broccoli, tuinbonen, paddenstoelen en tomaat.
• Minder kalium: alle gekookte groenten.
• Rauwe groenten bevatten meer kalium dan gekookte groente. De portiegrootte van de rauwe groenten is vaak kleiner dan de gekookte groenten en daardoor is de hoeveelheid kalium per portie vergelijkbaar. Als je extra rauwkost eet, laat dan een deel van de gekookte groenten staan en eet rijst of pasta bij deze maaltijd in plaats van aardappelen of aardappelgerechten.
• Als je kaliumrijke groente eet, neem rijst of pasta bij deze maaltijd in plaats van aardappelen of aardappel gerechten.
• Voor de bereiding van groente wordt aanbevolen deze te koken. Ook blancheren verlaagt het kaliumgehalte, maar dit effect is kleiner. Blancheren is kort koken en daarna met koud water afspoelen.
• Wanneer je groenten roerbakt/wokt is het advies om ze vooraf te blancheren.

Aardappelen en aardappelvervanging

• Veel kalium: aardappelen, stamppot, aardappelpuree, friet en aardappelschijfjes.
• Weinig kalium: rijst, pasta (zoals spaghetti en macaroni, couscous, bulgur, mie en mihoen.
• Kook de aardappelen bij voorkeur in ruim water en giet dit water weg.
• Gebakken aardappelen zijn kaliumrijker dan gekookte aardappelen. Voor gebakken aardappelen is het advies om ze vooraf te koken in ruim water.
• Stamppot en aardappelpuree zijn kaliumrijk omdat je daarvoor meer aardappelen schilt dan voor een gewone maaltijd. Je kunt dit oplossen door die dag andere kaliumrijke voedingsmiddelen, zoals koffie en fruit, te beperken.
• Friet is veel kaliumrijker dan gekookte aardappelen. Dit komt door de bereidingswijze. Door friet voor het frituren (of bereiding in de Airfryer) 12 uur te weken in water en daarna goed te drogen vermindert de hoeveelheid kalium met 70%.

Peulvruchten

• Dit zijn onder andere bruine bonen, witte bonen, kapucijners, sojabonen, linzen, kikkererwten, gedroogde (split)erwten. Deze peulvruchten zijn kaliumrijker dan groenten. Eet er dus bij voorkeur geen aardappelen bij. Peulvruchten zijn goed te combineren met (zilvervlies)rijst.
• Gebruik bij voorkeur peulvruchten uit blik (zonder toegevoegd zout) in plaats van gedroogde peulvruchten omdat het kaliumgehalte in ingeblikte peulvruchten veel lager ligt. Spoel de peulvruchten voor gebruik goed af.

Peulvruchten bevatten tevens veel eiwitten Indien je ook een eiwitbeperkt dieet hebt, gebruik dan geen vlees, vis of kip bij deze maaltijd.

Melkproducten

Alle melkproducten bevatten veel kalium. Onder melkproducten worden verstaan: melk, karnemelk, chocolademelk, vla, yoghurt, kwark, pap, pudding, etc.

Koffie

• Koffie is een kaliumrijke drank. Dit geldt voor alle koffiesoorten: filterkoffie (met de hand gezet of uit het koffiezetapparaat), Senseo-koffie, koffie uit een luxe koffiemachine, cafeïnevrije koffie en bamboekoffie. Ook de zakjes oploskoffie en cappuccino bevatten kalium.
• Thee bevat nauwelijks kalium. Dit geldt voor alle theesoorten.
• Chocolademelk in plaats van koffie levert driemaal zoveel kalium dan koffie.

Brood

Wit brood bevat minder kalium dan bruin brood, maar stap niet over op wit brood! Het kalium in bruin brood zit voor een groot deel verpakt in de vezels van het brood. Het kalium wat in de vezels zit wordt nauwelijks opgenomen in het bloed. Daarnaast zijn de vezels in bruin brood belangrijk voor een goede darmwerking.

Broodbeleg

• Veel kalium: alle chocoladeproducten zoals hagelslag, vlokken en chocoladepasta, appelstroop, perenstroop, huishoudstroop en pindakaas
• Weinig kalium: jam, honing, kokosbrood, vruchtenhagel, anijshagel, gestampte muisjes, geboortemuisjes, bruine suiker en suikerstroop.

Gebruik geen broodbeleg waar veel kalium in zit. Indien je wel kaliumrijk broodbeleg kiest, laat die dag een kopje koffie of een portie fruit staan.

Hartige en zoete snacks

• Veel kalium: chocolade (ook witte chocolade), candybar, noten, pinda’s, studentenhaver, gedroogde vruchten en rozijnen.
• Weinig kalium: zoete popcorn, rijstwafels en 2 handjes Japanse mix.

Als er een schaaltje (ongezouten) noten of pinda’s op tafel staat is het vaak lastig om er maar een klein handje van te eten, je blijft er makkelijk van dooreten. Wees je hiervan bewust.

Dieetzout en mineralenzout

Er komen steeds meer voedingsmiddelen op de markt waarin een deel van het zout vervangen is door kaliumzout (ook wel, dieetzout, kaliumchloride of E508).

Voor mensen zonder chronische nierschade is de combinatie minderen met zout en extra kalium beter voor de bloeddruk. Dat is de reden dat fabrikanten extra kalium toevoegen aan voedingsmiddelen met een lager zoutgehalte.

Voor mensen met een te hoog kalium worden deze producten juist afgeraden. Als nierpatiënt is het dus verstandig de verpakking nauwkeurig te lezen.

Kalium en medicatie

Het kan zijn dat, ondanks aanpassingen in je eetpatroon, het kalium niet voldoende daalt in je bloed. Je arts kan dan (tijdelijk) kaliumbindende medicijnen voorschrijven (merknaam: Resonium ®, Sorbisterit®, Lokelma® of Veltasssa®.

Wanneer mag je stoppen met het dieet?

De duur van het dieet verschilt per persoon. Dit hangt af van de oorzaak van een te hoog kalium. Overleg met je arts of diëtist hoe lang het dieet nodig is.

Meer informatie

Platform voor nierpatiënten en hun naasten; betrouwbare informatie over leven met nierschade, waaronder ook recepten op nieren.nl:

• Hier is ook een analysetabel te vinden. De analysetabel voedingsmiddelen helpt bij het kiezen en variëren van voedingsmiddelen. In de tabel staat hoeveel eiwit, zout, kalium en fosfaat er in 1 portie zit.
• Daarnaast bestaat er een informatieve animatievideo over te hoog kalium bij nierpatiënten.

Indien je kaliumbindende medicatie gebruikt kan het prettig zijn om deze medicatie te verwerken in (zoutarme) recepten.

Deze folder is opgesteld met informatie uit: Eten met Plezier, Dieetboek voor nierpatiënten, uitgave van de Nierstichting, april 2019.